"Dzikoli ndi dziko lathu lokhalo," Mlembi Wamkulu wa UN António Guterres adatero mu uthenga ku World Environment Day, yomwe idzakumbukiridwa Lamlungu lino, kuchenjeza kuti zachilengedwe za dziko lapansi "sizikukwaniritsa zosowa zathu."
Mkulu wa bungwe la United Nations ananena kuti: “N’kofunika kwambiri kuti titeteze thanzi la mumlengalenga, kuchuluka kwa zamoyo komanso mitundu yosiyanasiyana ya zamoyo Padziko Lapansi, zachilengedwe ndi zinthu zina zochepa. Koma sitikuchita zimenezi.”
“Tikupempha zochuluka kwambiri za dziko lapansi kuti lisungitse njira ya moyo yosachiritsika,” iye anachenjeza motero, akumatchula kuti sikungowononga pulaneti, koma okhalamo.
Zamoyo zimathandizira zamoyo zonse pa Dziko Lapansi
Kuyambira m'chaka cha 1973, tsikuli lakhala likugwiritsidwa ntchito kudziwitsa anthu ndi kuyambitsa ndale pakukula kwa mavuto a chilengedwe monga kuipitsidwa ndi mankhwala oopsa, chipululu ndi kutentha kwa dziko.
Kuyambira pamenepo yakula kukhala nsanja yapadziko lonse lapansi yomwe imathandizira kusintha kusintha kwa ogula komanso ndondomeko zadziko komanso zapadziko lonse lapansi.
Popereka chakudya, madzi oyera, mankhwala, malamulo a nyengo ndi chitetezo ku nyengo yoipa, Mr Guterres anakumbutsa kuti malo abwino ndi ofunika kwa anthu ndi Sustainable Development Goals (SDGs).
"Tiyenera kuyang'anira chilengedwe mwanzeru ndikuwonetsetsa kuti anthu ali ndi mwayi wopeza ntchito zake, makamaka kwa omwe ali pachiwopsezo komanso madera," adatero Guterres.
Anthu oposa 3 biliyoni amakhudzidwa ndi kuwonongeka kwa chilengedwe.Kuipitsa kumapha anthu pafupifupi 9 miliyoni nthawi isanakwane chaka chilichonse, ndipo mitundu yoposa 1 miliyoni ya zomera ndi zinyama ili pachiwopsezo cha kutha - zambiri mkati mwazaka makumi angapo, malinga ndi mutu wa United Nations.
"Pafupifupi theka la anthu ali kale m'malo owopsa a nyengo - nthawi 15 akhoza kufa chifukwa cha kutentha kwakukulu, kusefukira kwa madzi ndi chilala," adatero, ndikuwonjezera kuti panali mwayi wa 50: 50 kuti kutentha kwapadziko lonse Kudutsa 1.5 ° C yotchulidwa mu mgwirizano wa Paris mkati mwa zaka zisanu zotsatira.
Zaka 50 zapitazo, pamene atsogoleri a dziko anasonkhana pa msonkhano wa United Nations woona za chilengedwe cha anthu, analonjeza kuti adzateteza dzikoli.
“Komatu zinthu sizikuyenda bwino.
Msonkhano waposachedwa wa Stockholm+50 Environmental Conference udabwerezanso kuti ma 17 SDGs onse amadalira dziko lathanzi kuti apewe zovuta zitatu zakusintha kwanyengo, kuipitsa komanso kuwonongeka kwa chilengedwe.
Analimbikitsa maboma kuti aziika patsogolo ntchito za nyengo ndi kuteteza chilengedwe pogwiritsa ntchito zisankho za ndondomeko zomwe zimalimbikitsa kupita patsogolo kosatha.Mmodzi
Mlembi Wamkulu adalongosola malingaliro oti ayambitse mphamvu zongowonjezwdwa paliponse popanga matekinoloje ongowonjezedwanso ndi zida zopangira kuti zipezeke kwa onse, kuchepetsa ma tepi ofiira, kusuntha thandizo ndi ndalama zochulukirapo katatu.
"Mabizinesi ayenera kuyika zokhazikika pamitima ya zisankho zawo, chifukwa cha anthu komanso mfundo zawo. Pulaneti labwino ndilo msana wa pafupifupi mafakitale onse padziko lapansi," adatero.
Amalimbikitsa kulimbikitsidwa kwa amayi ndi atsikana kuti akhale "othandizira amphamvu a kusintha", kuphatikizapo popanga zisankho pamagulu onse.Ndipo kulimbikitsa kugwiritsa ntchito chidziwitso cha chikhalidwe ndi chikhalidwe kuti ateteze chitetezo cha chilengedwe chosalimba.
Poona kuti mbiri yakale imasonyeza zomwe zingatheke tikayika dziko lapansi patsogolo, mkulu wa bungwe la United Nations adalongosola dzenje lalikulu la kontinenti mu ozone wosanjikiza, zomwe zimapangitsa dziko lililonse kuti lipereke ku Montreal Protocol kuti athetse kuwonongeka kwa ozoni kwa mankhwala.
"Chaka chino ndi chotsatira chidzapereka mwayi wochuluka kwa anthu apadziko lonse lapansi kuti awonetse mphamvu za mayiko osiyanasiyana kuti athe kuthana ndi mavuto athu okhudzana ndi chilengedwe, kuyambira kukambirana za ndondomeko yatsopano ya zamoyo zosiyanasiyana padziko lonse lapansi mpaka kuthetsa kuwonongeka kwa chilengedwe pofika chaka cha 2030, kupanga Pangano lothana ndi kuwonongeka kwa pulasitiki," adatero.
A Guterres adatsimikiziranso kudzipereka kwa UN kutsogolera zoyesayesa zapadziko lonse lapansi "chifukwa njira yokhayo yopitira patsogolo ndikugwira ntchito ndi chilengedwe, osati kutsutsana nazo".
Inger Andersen, mkulu wa bungwe la United Nations Environment Programme (UNEP), anakumbutsa kuti Tsiku la Mayiko Padziko Lonse linabadwa pa msonkhano wa United Nations mumzinda wa Sweden mu 1972, ndi mfundo yakuti “tiyenera kuimirira kuti titeteze mpweya, nthaka ndi mpweya umene tonse timadalira.
"Masiku ano, pamene tikuyang'ana ku nyengo ino ndi tsogolo la kutentha, chilala, kusefukira kwa madzi, moto wolusa, miliri, mpweya wakuda ndi nyanja zodzaza ndi mapulasitiki, inde, nkhondo ndizofunika kwambiri kuposa kale lonse, ndipo tili pa mpikisano wotsutsana ndi nthawi."
Andale akuyenera kuyang'ana kupyola pa zisankho ndi “kupambana kwa mibadwo,” adatsindika motero; mabungwe azachuma ayenera kulipira dziko lapansi ndipo mabizinesi ayenera kuyankha ku chilengedwe.
Padakali pano, Mtolankhani wapadera wa bungwe la United Nations woona za ufulu wa anthu ndi chilengedwe, David Boyd, wachenjeza kuti mikangano ikuwonjezera kuwonongeka kwa chilengedwe komanso kuphwanya ufulu wa anthu.
"Mtendere ndi chinthu chofunikira kwambiri kuti pakhale chitukuko chokhazikika komanso chisangalalo chokwanira cha ufulu wa anthu, kuphatikizapo ufulu wokhala ndi malo oyera, athanzi komanso okhazikika," adatero.
Kusemphana maganizo kumadya "zambiri" mphamvu; kutulutsa “utsi wochuluka wa mpweya wowononga kutentha wowononga nyengo,” iye akutero, akumawonjezera mpweya wapoizoni, kuipitsidwa kwa madzi ndi nthaka, ndi kuwononga chilengedwe.
Katswiri wodziyimira pawokha wosankhidwa ndi bungwe la United Nations adawonetsa momwe chilengedwe cha dziko la Russia chikuukira Ukraine komanso zomwe zimakhudzidwa ndi ufulu wake, kuphatikiza ufulu wokhala m'malo oyera, athanzi komanso okhazikika, ponena kuti zidzatenga zaka kuti akonze zowonongeka.
"Maiko ambiri adalengeza kuti akufuna kuwonjezera mafuta, gasi ndi malasha poyankha nkhondo ya ku Ukraine," adatero Boyd, podziwa kuti malingaliro a madola mabiliyoni ambiri a kukonzanso ndi kubwezeretsa pambuyo pa nkhondoyo adzawonjezeranso kupanikizika kwa chilengedwe.
Kuwonongeka kwa nyumba masauzande ambiri ndi zomangamanga zidzasiya mamiliyoni ambiri opanda madzi akumwa abwino - ufulu wina wofunikira.
Pamene dziko likulimbana ndi kuwonongeka kwa nyengo, mitundu yosiyanasiyana ya zamoyo ikugwa ndi kuipitsidwa kofala, katswiri wa UN anagogomezera kuti: “Nkhondoyo iyenera kuthetsedwa mwamsanga, mtendere ukhale wotsimikizirika ndipo njira yochiritsira ndi kuchira ikuyamba.”
Umoyo wapadziko lonse uli pachiwopsezo - makamaka chifukwa sitikukwaniritsa zomwe talonjeza ku chilengedwe - Secretary-General wa UN António Guterres adati Lachinayi.
Patha zaka zisanu kuchokera pamene Sweden inachititsa msonkhano woyamba wa dziko kuti athetse chilengedwe monga nkhani yaikulu, kuvomereza "malo operekera nsembe zaumunthu" zomwe, malinga ndi UN, zikhoza kukhala ngati sitikuzisamalira Khalani katswiri wa zaufulu wa anthu "Zone Nsembe ya Anthu".
Nthawi yotumiza: Jun-06-2022
